"Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών - 2η έκδοση"

Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

Μαρία Στύλλου

Τιμή 8 ευρώ, 136 σελίδες
Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2019

Bιβλιοκριτική: Λένα Βερδέ
Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο134, Μάης-Ιούνης 2019

Η Ειρήνη Λαγάνη, καθηγήτρια στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου και η Φωτεινή Σιάνου, πρόεδρος του γυναικείου σωματείου ΚΕΔΕ και πρώην συνδικαλίστρια της ΟΤΟΕ μιλούν για το βιβλίο «Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών» της Μαρίας Στύλλου. Τα κείμενα στηρίχτηκαν στις εισηγήσεις τους στην παρουσίαση της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου που έγινε στο Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο στις 8 Απρίλη.

Ειρήνη Λαγάνη

Χαίρομαι πολύ που το βιβλίο της Μαρίας Στύλλου βρίσκεται στη δεύτερη έκδοση. Θα ξεκινήσω με την παρουσίαση που έγινε στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο. Ήταν η πρώτη φορά που ένα θέμα που αφορά το γυναικείο ζήτημα παρουσιάστηκε και συζητήθηκε χάρη στο βιβλίο αυτό. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες είχαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για όσα ειπώθηκαν και ειλικρινά έχω την αίσθηση ότι τέτοιες εκδηλώσεις θα έπρεπε να γίνονται πιο συχνά στον πανεπιστημιακό χώρο.

“Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών” είναι επίκαιρο και χρήσιμο βιβλίο γιατί προσφέρεται για διάλογο και προβληματισμό. Γράφτηκε κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης που συνοδεύτηκε από την κάμψη του εργατικού κινήματος, την καταρράκωση του κοινωνικού κράτους, την αύξηση της ανασφάλειας και της έμφυλης βίας. Παράλληλα γράφτηκε τη μεταφεμινιστική εποχή, όπου ως γυναικείο πρότυπο προβάλλεται κατά κόρον από τα ΜΜΕ το άψογο αισθητικά μοντέλο που υπαγορεύει στις γυναίκες να αγωνίζονται για να διατηρήσουν με κάθε τρόπο την ομορφιά τους, προκειμένου να έχουν ανταλλακτική αξία μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα.

Η παρανόηση της σεξουαλικής απελευθέρωσης, η οικειοποίηση του όρου από το καπιταλιστικό σύστημα ανάγει το γυναικείο κορμί σε εμπορευματικό είδος προς κατανάλωση, επισημαίνει εύστοχα η Μαρία Στύλλου. Ας μην ξεχνάμε ότι ενώ πριν πενήντα χρόνια και συγκεκριμένα στη δεκαετία του ‘70 στις ΗΠΑ και τη Δύση το περιοδικό Playboy ήταν το μαύρο πανί για τις φεμινίστριες, καθώς ταυτιζόταν με τη γυναικεία υποταγή, σήμερα ταυτίζεται με την απελευθέρωση. Στις μέρες μας το να ποζάρεις γυμνή στο Playboy είναι ένδειξη δύναμης και προοπτικής ανόδου.

Η συγγραφέας σε ένα μικρό σε μέγεθος βιβλίο κατορθώνει να θέσει τα ερωτήματα και τον προβληματισμό που βρίσκονται σήμερα στην καρδιά της πάλης των γυναικών, θεωρώντας την πάλη αυτή αναπόσπαστο κομμάτι του αγώνα της εργατικής τάξης. Γράφει στις πρώτες σελίδες: «Το ότι ο καπιταλισμός έχει φτάσει σήμερα να μην εξασφαλίζει τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων και ταυτόχρονα να χρησιμοποιεί τις χειρότερες σεξιστικές και ρατσιστικές ιδέες για να κρατήσει τους από κάτω διαιρεμένους, είναι μια πραγματικότητα». Μήπως η παραδοχή αυτή δεν αντικατοπτρίζει την απόπειρα του καπιταλισμού του 21ου αιώνα να κατατμήσει θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου σε δικαιώματα ειδικών κατηγοριών προκειμένου να στρέφεται η μία ομάδα εναντίον της άλλης και να αποτρέπεται έτσι η συλλογική πάλη;

Η συγγραφέας αρχίζει από την ανάλυση του σήμερα για να φτάσει στο ιστορικό χτες που σκόπιμα κατά τη γνώμη μου έχει περιπέσει στη λήθη. Μας υπενθυμίζει το ρόλο της γυναίκας στην ιστορία του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος. Η επανάσταση στη Ρωσία ξεκίνησε από τα κάτω με κινητοποιήσεις των εργατριών για τη Διεθνή Μέρα των Γυναικών στις 23 Φλεβάρη 1917. Η παράθεση αποσπασμάτων από αναφορές της αστυνομίας και αποσπάσματα εφημερίδων το Γενάρη του 1917 είναι αποκαλυπτικά, όπως άλλωστε και τα συνειδητά άλματα που έγιναν τότε για την απελευθέρωση των γυναικών.

Αίσθηση προκαλεί στον αναγνώστη η περιγραφή της κατάστασης των γυναικών πριν και μετά την επανάσταση. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα της Κλάρα Τσέτκιν που παρατίθεται για τις μουσουλμάνες του Καυκάσου για το πώς η επανάσταση ήρθε σαν καταιγίδα και τσάκισε την αδικία και τη σκλαβιά αιώνων. Το σχόλιο της Μαρίας Στύλλου, «πόσο διαφορετική εικόνα από τις ισλαμοφοβικές εκστρατείες και τις πολεμικές επεμβάσεις με τις οποίες η “πολιτισμένη Δύση” υποκρίνεται ότι θέλει να απελευθερώσει τις γυναίκες του Ισλάμ», για μένα είναι πολύτιμο.

Ένα χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι ο λόγος και η αγωνιστικότητα των εργατριών υπερβαίνει τα εθνικά πλαίσια. Πράγματι στις σελίδες του βιβλίου οι γυναίκες απεργοί στο εργοστάσιο Ρετσίνα του Πειραιά στα 1892 συνυπάρχουν με τις γυναίκες απεργούς στα κλωστήρια Λώρενς της Μασαχουσέτης του 1912. Και όταν λέω συνυπάρχουν, υπάρχει μια συνέχεια. Στη μια σελίδα διαβάζεις για τις εργάτριες απεργούς στην Ελλάδα και στην άλλη σελίδα για τις αμερικανίδες στη Μασαχουσέτη. Κοινό στοιχείο του αγώνα τους η αποφασιστικότητα για κοινή δράση, η τόλμη, το θάρρος και η αγωνιστικότητά τους απέναντι σε μια κυρίαρχη τάξη που μπορεί να βρίσκεται στην “κορυφή” όχι μόνο γιατί έχει την οικονομική δύναμη, αλλά γιατί μπορεί και κρατάει τους εργαζόμενους/ες απομονωμένους, φοβισμένους και διαιρεμένους.

Η συγγραφέας για τις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών παραθέτει απόσπασμα από άρθρο της Κρούπσκαγια στην εφημερίδα Ρομπότνιτσα: «Οι αστές διεκδικούν τα γυναικεία δικαιώματα από τους άντρες. Γι’ αυτές η σύγχρονη κοινωνία χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες, άντρες και γυναίκες. Οι άντρες έχουν τα πάντα και όλα τα δικαιώματα. Το πρόβλημα είναι να αποκτήσουμε κι εμείς οι γυναίκες τα ίδια. Για τις εργαζόμενες γυναίκες το γυναικείο ζήτημα είναι τελείως διαφορετικό. Οι πολιτικά πιο συνειδητοποιημένες γυναίκες βλέπουν τη σημερινή κοινωνία να χωρίζεται σε τάξεις... Αυτό που ενώνει τις γυναίκες-εργάτριες με τους άντρες-εργάτες είναι πιο δυνατό από αυτά που τους χωρίζουν… Χρειάζεται να παλέψουμε το “γυναικείο ζήτημα” σαν τάξη κι αυτό σημαίνει αλληλεγγύη ανάμεσα στους εργαζόμενους (άντρες και γυναίκες), κοινός στόχος και κοινή πάλη για να πετύχουμε αυτόν τον στόχο».

Σε μια εποχή που το εργατικό κίνημα βρίσκεται σε κάμψη, ενώ καταρρέει το κοινωνικό κράτος στη Δύση και περισσεύει η ανασφάλεια για το αύριο, ποιος θα μπορούσε αλήθεια να αμφισβητήσει τα παραπάνω;

Φωτεινή Σιάνου

Eνθουσιάστηκα πολύ από το βιβλίο, την πολύ απλή, κατανοητή και συγκεκριμένη γλώσσα του. Το είδα σαν ένα εργαλείο μελέτης για όσες/ους δεν γνωρίζουν, σαν ένα εργαλείο υπενθύμισης για όσες/ους έχουν ξεχάσει. Θεωρώ ότι μπορεί να είναι ένας πολύς σοβαρός μπούσουλας, να δώσει κατευθυντήριες γραμμές για κάποιον/ια που θέλει να εμβαθύνει ερευνητικά. Είναι επίσης πολύ σημαντική η συζήτηση που έγινε μέσα στους χώρους δουλειάς και ότι η δεύτερη έκδοση περιλαμβάνει και συνοψίζει αυτούς τους διαλόγους.

Λέει η Μαρία στο βιβλίο: «Οι μαρξιστές δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν μόνιμα χαρακτηριστικά στις διαφορετικές κοινωνίες. Αντίθετα, θεωρούν ότι οι συμπεριφορές και η θέση των γυναικών αλλάζει, και ότι μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία όπου όλοι να είναι ίσοι και ελεύθεροι». Αλίμονό μας αν δεν το πιστεύαμε αυτό. Οι άνθρωποι αλλάζουν, εξελίσσονται, αναπτύσσονται.

Ζούμε σε ένα σύστημα που δεν εξασφαλίζει ούτε στέγη, ούτε διατροφή, ούτε ένδυση. Μιλάμε για τις θεμελιώδεις ανάγκες, που είναι ένας αγώνας καθημερινός. Εάν δεν μπορεί να τα εξασφαλίσει αυτά κάποιος, πώς θα σκεφτεί για παραπάνω; Για την κατάσταση των γυναικών στον κόσμο σήμερα, η Μαρία έχει αναλυτική περιγραφή. Έχει γίνει πρόοδος, αλλά η κατάσταση είναι δραματική.

Ας πιάσουμε τα πεδία φτώχεια, υγεία, εκπαίδευση, μητρότητα που το καμπανάκι χτυπάει πάρα πολύ άσχημα. Οι γυναίκες είναι τα δύο τρίτα των φτωχών του κόσμου, είναι κοντά 1 δις όσοι έχουν ένα δολάριο περίπου την ημέρα. Στον αναλφαβητισμό πάλι τα δύο τρίτα είναι γυναίκες. Η μητρότητα είναι επικίνδυνη αποστολή, δεν υπάρχουν τα στοιχειώδη. Τον Οκτώβρη του 2018 πήγα στο Νεπάλ για ένα πρόγραμμα καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών. Η κατάσταση εκεί είναι τραγική.

Στην Ευρώπη οι κατακτήσεις είναι πολλές και σημαντικές. Όταν ξεκινήσαμε τον αγώνα για την ένταξη των γυναικών στα λεγόμενα “αντρικά” επαγγέλματα -ξεκινήσαμε θυμάμαι με τον ΟΤΕ, να μπουν οι γυναίκες στις τεχνικές υπηρεσίες- αντιμετωπίσαμε πάρα πολλές δυσκολίες. Τώρα βλέπω γυναίκες τροχονόμους, γυναίκες να οδηγούν το τρόλεϊ, δεκάδες γυναίκες στο μετρό. Δεν έχει επιλυθεί πλήρως το ζήτημα, αλλά υπάρχει πρόοδος και πρέπει να αναγνωρίζεται και σιγά σιγά να προχωράμε.

Στην Ευρώπη έχουμε απίστευτη δυσκολία με τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική. Είναι πολύ μακρύς ο αγώνας. Το 1980 ξεκινήσαμε διεκδικώντας ένα 35% των γυναικών σε όλα τα ψηφοδέλτια όλων των κομμάτων, γιατί τόσο ήταν τότε η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Τώρα είναι πολύ μεγαλύτερη. Και έχουμε και πολύ μεγάλο ποσοστό ανεργίας, μπορεί να φτάνει και 45%. Αυτό το θέμα είναι για μένα πάρα πολύ σημαντικό, διότι έτσι δημιουργούνται προϋποθέσεις συμμετοχής κι άλλων γυναικών.

Το λέω αυτό από την εμπειρία μου μέσα στο συνδικαλιστικό κίνημα. Στις αρχές του ’80, από το Σύλλογο της Τσέιζμανχάταν που δούλευα τότε, εκλέχτηκα στην ΟΤΟΕ. Έκανα ένα κάλεσμα και φτιάξαμε την πρώτη Επιτροπή Γυναικών στην ΟΤΟΕ. Ήρθαν γυναίκες από όλες τις τράπεζες και έγινε μία γραμματεία που ήταν πάρα πολύ σπουδαία και σοβαρή και παρήγαγε έργο και έφτιαξε συμβάσεις. Το Νοέμβρη του ‘89 εκλέχτηκα στη ΓΣΕΕ. Φτιάξαμε την πρώτη Γραμματεία Γυναικών της ΓΣΕΕ. Στην αρχή γελάγανε, κοροϊδεύανε, το χαβά μου εγώ, το χαβά τους κι αυτοί. Όταν το ‘80 χτυπάγαμε τις πόρτες των επιθεωρήσεων εργασίας και λέγαμε «σεξουαλική παρενόχληση», έλεγαν «δεν μας αφορά, δεν είναι εργατικό θέμα». Έχουμε περάσει πάρα πολλές δυσκολίες και έχουμε αποτελέσματα.

Τις ίδιες δυσκολίες έχουμε στο ζήτημα συνδυασμού επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων. Δεν ξέρω αν θα επιλυθεί πλήρως σε ένα άλλο κοινωνικοοικονομικοπολιτικό καθεστώς. Όμως θα πρέπει να δούμε πώς θα επιλυθεί αυτό το βάρος, από τα μωρά και την ευθύνη του σπιτιού μέχρι το να γιατροπορέψεις όλο το σόι. Αυτό έχει αντίκτυπο και στην ανισότητα των αμοιβών. Τι είναι η ανισότητα των αμοιβών; Το ‘80 υπήρχε καθαρή ανισότητα των αμοιβών σε ολόκληρους “ειδικούς” κλάδους, πχ δακτυλογράφους.

Σήμερα έχουμε κλάδους που είναι χαμηλά αμειβόμενοι διότι γυναικοκρατούνται και οι άντρες που μπαίνουν σε αυτούς, οι λίγοι, είναι κι αυτοί χαμηλά αμειβόμενοι. Κλωστοϋφαντουργία, ιματισμός, νοσηλεύτριες, δασκάλες, είναι κλάδοι χαμηλά αμειβόμενοι.

Μετά τι συμβαίνει; Όταν εγώ παίρνω άδεια να γεννήσω, να φροντίσω την πεθερά και τη μαμά, τη θειά, τα παιδιά, όταν κόβονται οι αμοιβές, αυτό έχει επιπτώσεις και στη σύνταξή μου.

Θέλω να τονίσω ένα ακόμα θέμα που είναι η βία κατά των γυναικών. Έχετε καταμετρήσει γυναικοκτονίες το 2018 και μέχρι τώρα; Είναι περίπου 17 στην Ελλάδα. Δεν αφορά μια τάξη μόνο. Διαπερνά όλες τις τάξεις, κάθε μορφωτικό και εισοδηματικό επίπεδο. Το αποδεικνύουν όλα τα στοιχεία που έχουμε, από όλες τις τηλεφωνικές γραμμές, από όλες τις έρευνες. Βλέπεις άντρες και γυναίκες της εργατικής τάξης να παλεύουν, να προσπαθούν και να δουλεύουν σε ένα πνεύμα συνεργασίας, κατανόησης και ανεκτικότητας. Οπότε δεν είναι πρόβλημα της εργατικής τάξης όπως μας λέγανε.

Με αφορμή αυτό, ένα μεγάλο πρόβλημα της εποχής που εγώ το κατατάσσω στη βία κατά των γυναικών, είναι η πορνεία. Λέει η Μαρία στο βιβλίο ότι η Ρώσικη Επανάσταση φρόντισε αμέσως -στα πρώτα χρόνια μιλάμε τώρα- να συγκεντρώσει τις γυναίκες που ήταν στην πορνεία, να τις εκπαιδεύσει, να τις επιμορφώσει και να τις βάλει σε δουλειές με αξιοπρέπεια να κερδίζουν το ψωμί τους και το ψωμί της οικογένειάς τους.

Συμπληρωματικά, το 1922, μετά τη μικρασιατική καταστροφή, στα Βούρλα στον Πειραιά, τα περισσότερα κοριτσάκια εκεί μέσα ήταν πρόσφυγες. Το 1950, ήταν κοριτσάκια που είχαν μείνει έγκυες και τα είχαν πετάξει στο δρόμο οι γονείς τους για την τιμή και την υπόληψη της οικογένειας. Όποια ιστορία και να πιάσεις από την πορνεία εκείνης της εποχής ήταν ένα απίστευτο δράμα.

Τώρα δεν είναι έτσι. Τώρα έχει μπει το θέμα ότι είναι επιλογή μου να διαθέτω το σώμα μου. Εγώ δεν αποδέχομαι αυτή τη λογική. Δεν μπορεί να επαγγελματοποιηθεί η πορνεία. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην κατάσταση που φίλοι και αγαπημένοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουμε χωριστεί στα δυο, διότι -δεν υπάρχει κακή πρόθεση από κανέναν, υπάρχει διαφορετικός προσανατολισμός- λένε ότι αυτό λέγεται sex work, ότι είναι sex workers.

Επειδή το κριτήριο το δικό μου σε όλη μου τη ζωή είναι τι θα έκανα αν ήταν ο γιος ή η κόρη μου σε αυτή τη θέση, δεν θα ήθελα ποτέ να τους πω ότι μπορείς να γίνεις γιατρός, δικηγόρος, καθηγήτρια, μπορείς να γίνεις και πόρνη. Το λέω γιατί υπάρχει μεγάλη ρήξη. Υπάρχει θέμα δικαιωμάτων, πώς τις διαχειρίζονται και πώς τις εκμεταλλεύονται διάφοροι και πώς μπορείς να προστατεύσεις αυτές τις γυναίκες, αλλά δεν μπορώ τουλάχιστον εγώ να αποδεχτώ ότι είναι επιλογή.

Δυο λόγια για την ακροδεξιά. Υπάρχουν ηγεσίες στα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη που είναι αρκετά ελκυστικές σε κάποιες γυναίκες. Για παράδειγμα, η Λεπέν έχει μεγάλο ποσοστό ψήφων από γυναίκες. Αντίθετα στην Ελλάδα είναι μισή η ψήφος των γυναικών προς τη Χρυσή Αυγή απ’ ότι των αντρών. Υπάρχει μίσος των ακροδεξιών κομμάτων προς τις γυναίκες και το γυναικείο κίνημα. Ο Όρμπαν σταμάτησε τις γυναικείες σπουδές από τα πανεπιστήμια στην Ουγγαρία. Το κόμμα Vox της Ανδαλουσίας που το Δεκέμβρη πήρε 11% δεν κρύβει καθόλου την εκδικητικότητά του κατά των γυναικείων οργανώσεων. Χρειάζεται καθαρό μέτωπο απέναντί τους.

Η Μαρία αναφέρεται στην προπαγάνδα ότι ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ανταγωνιστικός. Εγώ δεν το αποδέχομαι αυτό. Όταν κατεβαίνουμε στη γη, κατεβαίνουμε αγνά πλασματάκια. Τότε αρχίζουν και “γράφουν” όλοι, η μάνα, ο πατέρας, το εκπαιδευτικό σύστημα. Αντί αυτής της ανταγωνιστικότητας, χρειάζεται, όπως λέει και η Μαρία, να μιλάμε για συνεργασία. Οι άνθρωποι θαυματουργούν όταν συνεργάζονται. Το κρίσιμο για μένα είναι η κοινωνική συμμετοχή και συνεισφορά και οι αγώνες. Πάντα καλώ σε αυτούς.

2019 "Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών - 2η έκδοση"