Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη
Καρλ Μαρξ
Τιμή 8 ευρώ, 160 σελίδες
Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
Bιβλιοκριτική: Γιώργος Ράγκος
Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο145, Μάρτης-Απρίλης 2021
Σε πολλά άρθρα, και όχι µόνο στο χώρο της αριστεράς, που γράφτηκαν µετά το αποτυχηµένο πραξικόπηµα του Τραµπ υπήρχε η αναφορά στη «Η 18η Μπρυµαίρ του Τραµπ» παραφράζοντας το τίτλο του κλασικού βιβλίου του Καρλ Μαρξ: «Η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη». Οι λόγοι είναι προφανείς. Ο Τραµπ και ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης (ΛΒ) ταιριάζουν στο χαρακτηρισµό «µέτριο και γελοίο πρόσωπο που προσπαθεί να παίξει το ρόλο του ήρωα», που είχε αποδώσει ο Μαρξ στον ΛΒ. Η «εισβολή» της «Η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» στην επικαιρότητα δεν είναι απλά καλοδεχούµενη αλλά και αναγκαία. (Ξανά) διαβάζοντάς το καταλαβαίνουµε (και) τι είναι αυτό που µπορεί να οδηγήσει τέτοια «γελοία πρόσωπα» (που ο Μαρξ, πάντως, δεν τα υποτιµά) ώστε να γίνουν «πρωταγωνιστές» στην ιστορία.
Το βιβλίο γράφτηκε την περίοδο από τον ∆εκέµβρη του 1851 ως το Μάρτη του 1852. Ο τίτλος συνδέει το πραξικόπηµα του Λουδοβίκου Βοναπάρτη στις 2 ∆εκέµβρη 1851 µε το αντίστοιχο πραξικόπηµα της 18ης Μπρυµαίρ του 1799 του (θείου) Μεγάλου Ναπολέοντα που τον είχε οδηγήσει στον Αυτοκρατορικό θρόνο. Αλλά, αυτή η σύνδεση έχει µόνο ειρωνικό χαρακτήρα. Με αφορµή αυτή την «ιστορική επανάληψη των γεγονότων και των προσώπων», ο Μαρξ διατυπώνει τη γνωστή ρήση:
«Ο Χέγκελ κάνει κάπου την παρατήρηση ότι όλα τα µεγάλα κοσµοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα παρουσιάζονται σα να λέµε, δυο φορές. Ξέχασε όµως να προσθέσει: τη µια φορά σαν τραγωδία, την άλλη σαν φάρσα. Ο Κοσιντιέρ αντί του ∆αντόν, ο Λουί Μπλαν αντί του Ροβεσπιέρου, οι ορεινοί του 1848 - 1851 αντί των ορεινών του 1793 - 1795, ο ανεψιός αντί του θείου».
Τον Φλεβάρη του 1848 ξεσπάει στη Γαλλία µεγάλη κοινωνική εξέγερση που οδηγεί στην ανατροπή του βασιλιά Λουδοβίκου Φίλιππου και του µοναρχικού καθεστώτος. Συγκροτείται προσωρινή κυβέρνηση µε συµµετοχή αστών δηµοκρατών (οι «πούροι δηµοκράτες») αλλά και πολιτικών δυνάµεων του προλεταριάτου και τον Μάη γίνονται γενικές εκλογές για τη συγκρότηση της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης.
Ο στόχος των αστών δηµοκρατών είναι ο περιορισµός των διεκδικήσεων της εξέγερσης σε αστικά πλαίσια. Το εργατικό κόµµα του Μπλανκί αντιδρά και τον Ιούνη το παρισινό προλεταριάτο εξεγείρεται. Μπροστά στο κίνδυνο της προλεταριακής εξέγερσης, όλα τα κοµµάτια της αστικής τάξης συµµαχούν ακόµα µε το παλιό καθεστώς και βάζουν το στρατό και την εθνοφυλακή να πνίξουν στο αίµα το προλεταριάτο. Η εργατική εξέγερση οδηγείται στην ήττα και το Παρίσι τίθεται σε «κατάσταση πολιορκίας».
Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση και η κυβέρνηση κυριαρχούνται από εκπροσώπους των αστών δηµοκρατών που καταφέρνουν, προσωρινά, να συγκεράσουν τα συµφέροντα όλης της αστικής τάξης. Η κρατική, διοικητική και στρατιωτική ιεραρχία παραµένει ανέπαφη. Στο, υπό 4ετή θητεία και χωρίς δυνατότητα επανεκλογής, αξίωµα του Προέδρου της Γαλλικής ∆ηµοκρατίας διατηρούνται όλες οι βασιλικές εξουσίες. Στις 10 ∆εκέµβρη 1848 εκλέγεται Πρόεδρος, έναντι του στρατηγού Ευγένιου Καβενιάκ (από το κόµµα των αστών δηµοκρατών), ο ΛΒ έχοντας µε το µέρος του µια πλατιά και ετερόκλητη κοινωνική συµµαχία από τη µεγαλοαστική τάξη και τη «δυναστική αντιπολίτευση» µέχρι τους αγρότες και το «κουρελοπρολεταριάτο», καθώς κάθε τάξη βλέπει στην εκλογή του την εκπροσώπηση των συµφερόντων της έναντι των άλλων τάξεων.
Η νέα κυβέρνηση Μπαρό οργανώνει εκστρατεία εναντίον της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης και στις 29 Γενάρη 1849 η Εθνοσυνέλευση αποφασίζει την διάλυσή της. Οι αστοί δηµοκράτες θεωρούν ότι ο στρατός είναι ακόµα το «όπλο» τους. Όµως, ο στρατός, έχοντας ισχυροποιήσει τη θέση του µέσα από τη διατήρηση της «κατάστασης πολιορκίας», συµµαχεί µε το καθεστώς του ΛΒ και έτσι, στις 2 ∆εκέµβρη του 1851, λίγο πριν τη λήξη της θητείας του, ο ΛΒ επιβάλει µε πραξικόπηµα την παραµονή του στην εξουσία, στηριγµένος στις ίδιες «έξυπνες λόγχες» που και οι αστοί δηµοκράτες είχαν χρησιµοποιήσει ενάντια στο προλεταριάτο, κηρύσσει τη ∆εύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία, αυτοανακηρυσσόµενος σε Αυτοκράτορα, µε το όνοµα Ναπολέων Γ’, µε δηµοψήφισµα τον ∆εκέµβρη του 1852.
Ο Μαρξ δεν επιµένει τόσο στην ιστορική παρουσίαση των γεγονότων και των «πρωταγωνιστών» (αν και το κάνει µε απολαυστικό τρόπο) αλλά, κυρίως, στην ερµηνεία τους.
Ο Μαρξ είχε βαθιά γνώση της γαλλικής ιστορίας. Όπως γράφει ο Φ. Ένγκελς στον Πρόλογο της τρίτης έκδοσης: «Η Γαλλία είναι η χώρα όπου περισσότερο από οπουδήποτε αλλού οι ταξικοί αγώνες έφταναν κάθε φορά ως την αποφασιστική µάχη ... Αυτός είναι ο λόγος που ο Μαρξ όχι µόνο µελετούσε µε ιδιαίτερη προτίµηση τη γαλλική ιστορία του παρελθόντος, αλλά και παρακολουθούσε σ’ όλες τις λεπτοµέρειες την τρέχουσα ιστορία, συγκέντρωνε υλικό για µελλοντική χρήση και γι’ αυτό ποτέ δεν τον ξάφνιασαν τα γεγονότα».
Για τον Μαρξ, τα ιστορικά γεγονότα δεν είναι προϊόν της δράσης των προσώπων που η αστική ιστοριογραφία εµφανίζει ως «πρωταγωνιστές». Αντίθετα, διακρίνει τη γαλλική κοινωνία σε τάξεις. Έτσι, αποκαλύπτει τη θέση της κάθε τάξης στην κοινωνία, τις πολιτικές δυνάµεις που τις εκπροσωπούν, τις σχέσεις µεταξύ των τάξεων αλλά και την µεταξύ τους πάλη που, εν τέλει, είναι αυτή που καθορίζει και το γιατί τα συγκεκριµένα ιστορικά γεγονότα έχουν τη συγκεκριµένη κατάληξη.
Και πάλι ο Φ. Ένγκελς στον Πρόλογο της τρίτης έκδοσης: «Ο Μαρξ ήταν εκείνος που πρώτος είχε ανακαλύψει το µεγάλο νόµο κίνησης της ιστορίας, το νόµο που σύµφωνα µ’ αυτόν όλοι οι ιστορικοί αγώνες, αδιάφορο αν γίνονται στον πολιτικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό ή σε οποιονδήποτε άλλο ιδεολογικό τοµέα, δεν είναι πραγµατικά παρά η περισσότερο ή λιγότερο καθαρή έκφραση των αγώνων ανάµεσα στις κοινωνικές τάξεις, και ότι η ύπαρξη των τάξεων αυτών και συνεπώς και οι συγκρούσεις τους, εξαρτώνται, µε τη σειρά τους, από το βαθµό ανάπτυξης της οικονοµικής τους θέσης, από τον τρόπο της παραγωγής και από τον τρόπο της ανταλλαγής τους που απορρέει απ’ αυτόν. Ο νόµος αυτός, που έχει για την ιστορία την ίδια σηµασία που έχει ο νόµος της µετατροπής της ενέργειας για τις φυσικές επιστήµες, ο νόµος αυτός έδωσε κι εδώ στον Μαρξ το κλειδί για την κατανόηση της ιστορίας της δεύτερης γαλλικής δηµοκρατίας».