Μεξικό 1968 - Η εξέγερση, οι άνθρωποι, τα κείμενα
Κρίτωνας Ηλιόπουλος
Τιμή 10 ευρώ, 160 σελίδες
Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2018
Bιβλιοκριτική: Κώστας Βλασόπουλος
Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο132, Γενάρης-Φλεβάρης 2019
Η Ολυμπιάδα του 1968 στο Μεξικό είναι ταυτισμένη με τη διάσημη φωτογραφία των Αφροαμερικάνων αθλητών Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος να υψώνουν στο βάθρο της απονομής τη γροθιά τους καταγγέλοντας το ρατσισμό του αμερικάνικου κράτους. Λιγότερο γνωστά, αλλά εξίσου σημαντικά, είναι τα συνταρακτικά γεγονότα της φοιτητικής εξέγερσης του Μεξικού που βάφτηκε στο αίμα λίγες μόνο μέρες πριν την έναρξη αυτών των Ολυμπιακών αγώνων.
Αυτά τα γεγονότα είναι το αντικείμενο του εξαιρετικού βιβλίου του Κρίτωνα Ηλιόπουλου.
Το Μεξικό γνώρισε μια συγκλονιστική επανάσταση μεταξύ 1910-1920, που οδήγησε στην εθνικοποίηση των πετρελαίων και το μοίρασμα γαιών στους φτωχούς αγρότες. Αυτή η επανάσταση όμως έμεινε στα μισά του δρόμου, και από τη δεκαετία του 1940 και μετά το καθεστώς που δημιούργησε μετατράπηκε σε μια κλασική εκμεταλλεύτρια τάξη. Το 1958 η μεγάλη απεργία των σιδηροδρομικών αντιμετωπίστηκε με άγρια καταστολή, με τους ηγέτες της να σαπίζουν στις φυλακές.
Δέκα χρόνια μετά όμως, το 1968 φυσούσε ένας νέος άνεμος αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα. Η κουβανική επανάσταση και η βιετναμέζικη αντίσταση πυροδοτούσαν αντιιμπεριαλιστικά κινήματα σε όλο τον πλανήτη και ιδιαίτερα στην αυλή των ΗΠΑ, τη Λατινική Αμερική. Το Μάη του 1968, η εξέγερση της νεολαίας και των εργατών στο Παρίσι πυρόδοτησε ένα παγκόσμιο κύμα ριζοσπαστισμού και έβαλε την προοπτική της επανάστασης για πρώτη φορά ξανά στην ημερήσια διάταξη μετά τη δεκαετία του 1930.
Ο απόηχος αυτών των γεγονότων άρχισε να ακούγεται δυνατά στο Μεξικό το καλοκαίρι του 1968. Η αφορμή για την εξέγερση ήταν όπως πάντα ένα φαινομενικά ασήμαντο γεγονός: μικρές ομάδες φοιτητών που παίζουν ξύλο μεταξύ τους προκαλούν τη βάναυση επέμβαση της αστυνομίας. Μπροστά στην οργή της βάσης, οι φιλοκυβερνητικοί φοιτητοπατέρες καλούν σε μια διαδήλωση διαμαρτυρίας για να εκτονώσουν τα πράγματα. Στις 26 Ιουλίου η πορεία των φοιτητών διασταυρώνεται με μια πορεία της αριστεράς προς τιμήν της κουβανικής επανάστασης: το αποτέλεσμα είναι οι δύο πορείες να συγκρουστούν με την αστυνομία. Οι δολοφονίες από τις δυνάμεις καταστολής θα πυροδοτήσουν το κίνημα καταλήψεων σχολών και σχολείων που θα συγκλονίσει το Μεξικό το καλοκαίρι του 1968.
Οι φοιτητές θα υιοθετήσουν από την αρχή μορφές οργάνωσης από τα κάτω, με μαζικές συνελεύσεις και μια εθνική απεργιακή επιτροπή (είναι χαρακτηριστικό ότι αντιλαμβάνονται τις καταλήψεις τους ως απεργία). Οι συνελεύσεις γίνονται το κέντρο τρομερών συζητήσεων για το Μάη του 1968, τον Τσε Γκεβάρα, την επανάσταση και τον αντιιμπεριαλισμό. Τα κεντρικά αιτήματα των φοιτητών είναι άμεσα πολιτικά: η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, η παραίτηση των πρωταίτιων για τις δολοφονίες και η τιμωρία των ενόχων, η διάλυση των κατασταλτικών δυνάμεων. Είναι προφανές ότι αυτά τα αιτήματα απαιτούν άμεση σύγκρουση με το κράτος, και οι φοιτητές καταλαβαίνουν ότι δεν μπορούν να κερδίσουν αυτή τη μάχη μόνοι τους.
Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργήσουν τις περίφημες «μπριγάδες»: ομάδες φοιτητών τυπώνουν υλικό και πηγαίνουν στους εργατικούς χώρους για να κερδίσουν τους εργαζόμενους με το μέρος τους. Πολύ σύντομα το εργατικό κίνημα αρχίζει να παίρνει θάρρος από τις φοιτητικές πρωτοβουλίες και να διεκδικεί να παντρέψει τα δικά του αιτήματα με αυτά των φοιτητών. Το βιβλίο έχει φοβερές περιγραφές από το πως οι ριζοσπάστες φοιτητές μαθαίνουν να επικοινωνούν με τους εργάτες, τις ομάδες φοιτητών που πάνε στην ύπαιθρο και βοηθούν στην αυτοοργάνωση του κόσμου, την προσπάθεια οργάνωσης μια πανεργατικής απεργίας. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να χρησιμοποιήσει τους δημοσίους υπαλλήλους για να στήσει μια φιλοκυβερνητική διαδήλωση καταλήγει σε φιάσκο όταν οι συγκεντρωμένοι υπάλληλοι χλευάζουν την κυβέρνηση. Ίσως η καλύτερη εικόνα του τι στρώματα ξεσηκώνει ένα τέτοιο κίνημα είναι οι ομάδες παπάδων που επιλέγουν να αυτοχαρακτηριστούν ως «εργάτες του Ιησού» και να ενωθούν με τους φοιτητές και τους εργάτες.
Η τραγωδία της μεξικάνικης εξέγερσης είναι ότι βάφτηκε στο αίμα πριν προλάβει να ριζώσει και να αποκτήσει την πολιτική οργάνωση που θα μπορούσε να την οδηγήσει στη νίκη. Στις 2 Οκτωβρίου οι ειδικές δυνάμεις θα πραγματοποιήσουν τη σφαγή εκατοντάδων αμάχων στην πλατεία Τλατελόλκο και το κίνημα θα συρθεί σταδιακά στη συνθηκολόγηση. Τα επόμενα χρόνια η κρατική καταστολή και οι πολιτικές αδυναμίες των οργανώσεων της επαναστατικής αριστεράς που ξεπήδησαν το ‘68 θα οδηγήσουν πολλούς αγωνιστές μακριά από το μαζικό κίνημα στην κατεύθυνση του γκεβαρισμού και του αντάρτικου πόλεων, που θα ηττηθεί εύκολα από το μεξικανικό κράτος.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη. Καλύτερα είναι να ξεκινήσει κανείς από το μεσαίο τμήμα, που είναι μια καλή περιγραφή της εξέλιξης των γεγονότων, ώστε να αποκτήσει μια συνολική εικόνα της μεξικανικής εξέγερσης. Το πρώτο τμήμα είναι μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα παρουσίαση των βασικών όψεων της εξέγερσης, από το κλίμα των συνελεύσεων και τις συζητήσεις των ριζοσπαστικοιημένων νέων μέχρι το ρόλο των εργατών και των διανοούμενων και τα ζητήματα της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Το τρίτο μέρος είναι ένα εξαιρετικό ανθολόγιο από κείμενα, που περιλαμβάνει από περιγραφές αυτοπτών και συνεντεύξεις μέχρι πολιτικές αναλύσεις και ποιήματα. Χαρακτηριστικό του διεθνιστικού χαρακτήρα των εξεγέρσεων είναι η συνέντευξη ενός έλληνα κινηματογραφιστή, εξόριστου στη διάρκεια της δικτατορίας, που κατέφυγε στο Μεξικό και συμμετείχε στα γεγονότα της εξέγερσης με τον τρόπο του.
Εν κατακλείδι, πρόκειται για μια πολύ ζωντανή παρουσίαση ενός σημαντικού κινήματος της δεκαετίας του ‘60 που έχει πολλά να διδάξει τους αγωνιστές ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση στο σήμερα.