"Πολιτικές Στέγασης Προσφύγων. Προς την κοινωνική ενσωμάτωση ή την προνοιακή εξάρτηση;"

Πολιτικές Στέγασης Προσφύγων
Προς την κοινωνική ενσωμάτωση ή την προνοιακή εξάρτηση;
Νίκος Κουραχάνης

Τιμή 15,90 ευρώ, 224 σελίδες
Εκδόσεις Τόπος, 2019

Bιβλιοκριτική: Εύα Ηλιάδη
Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο136, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2019

To βιβλίο του Νίκου Κουραχάνη Πολιτικές Στέγασης Προσφύγων αποτελεί ένα ισχυρό όπλο στα χέρια του αντιρατσιστικού και αντιφασιστικού κινήματος, αφενός γιατί καταδεικνύει την αγριότητα του τί σημαίνει κοινωνικός αποκλεισμός και αποστέρηση στέγης για τους πρόσφυγες, αφετέρου διότι εξηγεί γιατί η νεοφιλελεύθερη κοινωνική πολιτική είναι απρόθυμη και δομικά ανίκανη να προστατεύσει το θεμελιώδες δικαίωμα της στέγασης, ιδίως για ανθρώπους που διεκδικούνε να ξαναβρούν τη στέγη που τους ρήμαξε ο πόλεμος.

Ο Κουραχάνης επιλέγει να τοποθετήσει και να αναλύσει το φλέγον ζήτημα της στέγασης των προσφύγων όχι ως αυτόνομη διεκδίκηση, αλλά ως οργανικά δεμένη με τις κεντρικές μάχες ενάντια στις πολιτικές λιτότητας της Ε.Ε. Ο υπότιτλος του βιβλίου «Προς την κοινωνική ενσωμάτωση ή την προνοιακή εξάρτηση;» θέτει τον τόνο εξαρχής: στις σελίδες του βιβλίου ξεδιπλώνεται μια εντυπωσιακά στοιχειωθετημένη κριτική ως προς τις ανεπάρκειες και την υποκρισία όλων των εμπλεκόμενων φορέων στη στέγαση προσφύγων, από την κυβέρνηση μέχρι την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Διεθνή Σώματα.

Το κεντρικό επιχείρημα που διατρέχει τα κεφάλαια του βιβλίου είναι ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός, η γκεττοποίηση ή -στην καλύτερη των περιπτώσεων- η προνοιακή εξάρτηση των προσφύγων από αυτό που ο Κουραχάνης σκωπτικά αποκαλεί «υπολειμματικές κοινωνικές πολιτικές στέγης» είναι το αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης του καπιταλισμού και της επίθεσης του νεοφιλελευθερισμού σε δικαιώματα και διεκδικήσεις.

Πολύ σωστά μας υπενθυμίζει οτι τέτοιες πολιτικές δεν είναι μεμονωμένες, ad hoc προσπάθειες διαχείρισης μια «κρίσης», αλλά ουσιαστικά οι ίδιες διαχρονικά σκληρές επιθέσεις που δέχονται οι φτωχοί, άνεργοι και άστεγοι τα χρόνια της λιτότητας και των κρίσεων του καπιταλισμού. Με άλλα λόγια, η πολιτική, ιδεολογική και οικονομική κρίση προϋπάρχει της «προσφυγικής».

Σε αυτά τα οικονομικά και ιδεολογικά θεμέλια γαλουχήθηκε η κοινή μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε. η οποία πρόκρινε τη θεσμοθέτηση στρατιωτικών οργάνων όπως η FRONTEX και μηχανισμών ψηφιακού και συνοριακού ελέγχου, έναντι της κοινωνικής πολιτικής. Χωρίς κρατικές δομές ψυχικής υγείας, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, εκπαίδευσης και κοινωνικής υποστήριξης, η μαζική μετακίνηση πληθυσμών στα στρατόπεδα ως λύση «έκτακτης ανάγκης» ήρθε ως μονόδρομος. Εξηγεί ο Κουραχάνης:

“Οι επιπτώσεις της κρίσης και η υιοθέτηση των πολιτικών λιτότητας οδήγησαν σε ολοκληρωτική απίσχναση των κρατικών πολιτικών κατοικίας. Η κρίση διαχείρισης των αυξημένων προσφυγικών ροών νομιμοποίησε στεγαστικές πρακτικές έκτακτης ανάγκης (hotspot, καταυλισμοί) και τις κατέστησε κυρίαρχες... Βέβαια, οι πολιτικές που ασκούνται εμπεριέχουν σαφείς πολιτικές συνδηλώσεις. Τα σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη και η Ε.Ε αναπτύσουν σφοδρές πολιτικές καταστολής για τη διαχείριση προσφυγικών κυμάτων των τελευταίων ετών”.

Στην άλλη όψη της «έκτακτης ανάγκης» βρίσκονται αλληλένδετες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι/ες στις ΜΚΟ που καλούνται να καλύψουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και πολλαπλές ταχύτητες ή το φόβο της απόλυσης με κάθε «λήξη» της χρηματοδότησης. Αυτές οι πρακτικές μεταφράζονται σε τραγικά υποστελεχωμένες κοινωνικές δομές για τους πρόσφυγες, περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες ασύλου και απομόνωση μακριά απο τις γειτονιές των πόλεων.

Πολύ σωστά, λοιπόν, σκιαγραφείται η Ε.Ε. ως «Ευρώπη-Φρούριο» της υποκρισίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η Ελλάδα δεν μπορεί και κυρίως δεν θέλει να εμφανιστεί ικανή να εκπονήσει ένα σχέδιο ολιστικής υποστήριξης και ένταξης των προσφύγων, διότι κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στους πρόσφυγες που δεν είναι άλλη από την καταστολή, την απομόνωση και την ιδρυματοποίηση.

Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Κουραχάνης, η αμετανόητα κατασταλτική μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε. λειτουργεί παράλληλα και ως μέσο απώθησης νέων προσφυγικών ροών: εάν καταφέρετε να επιζήσετε του πνιγμού στο Αιγαίο -φαίνεται να λένε οι Ευρωπαίοι ηγέτες- το μέλλον που σας επιφυλάσσουμε εδώ δεν είναι και πολύ καλύτερο.

Η κριτική αυτή μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ με την κυβέρνηση της Ν.Δ. να ετοιμάζει σκληρές επιθέσεις. Είναι προκλητικές -και ενδεικτικές των προθέσεών τους- οι δηλώσεις του Χρυσοχοΐδη από τον Έβρο των επαναπροωθήσεων ότι «η Ελλάδα δεν πάσχει σήμερα από καταπάτηση δικαιωμάτων [αλλά] από ασφάλεια».1

Ο Νίκος Κουραχάνης μας εξοπλίζει με στατιστικά στοιχεία, συνεντεύξεις, επιτόπια έρευνα και ανάλυση όλου του νομικού πλαισίου γύρω από την υποδοχή μεταναστών ήδη από το 1990, που ξεμπροστιάζουν την αδυναμία των Κυβερνήσεων της λιτότητας και των περικοπών να ενσωματώσουν κοινωνικά τους πρόσφυγες και μετανάστες/ριες. Σωστά, λοιπόν, τραβά τη συνδετική γραμμή μεταξύ πολιτικών και οικονομικών διεκδικήσεων κόντρα στις μνημονιακές πολιτικές που κατακρεουργούνε τα δημόσια νοσοκομεία, τα σχολεία, τους Δήμους και ύστερα έχουν το θράσος να λένε «δε χωράνε».

Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του προγράμματος στέγασης σε διαμερίσματα ESTIA (Emergency Support to Integration and Accommodation) για το οποίο ο Κουραχάνης καταλήγει ότι αποτελεί προσπάθεια προς τη σωστή κατεύθυνση μεν, ανεπαρκή για ουσιαστική ένταξη δε, καθώς δεν συνδέεται με αντίστοιχα κρατικά προγράμματα κοινωνικών υπηρεσιών.

Λίγους μόλις μήνες πριν την επίσημη κυκλοφορία του βιβλίου, η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες και το Υπ. Μεταναστευτικής Πολιτικής προκλητικά εξανήγγειλαν την έξωση με συνοπτικές διαδικασίες εκατοντάδων αναγνωρισμένων προσφύγων από διαμερίσματα ESTIA που διέμεναν τόσο καιρό με τις οικογένειές τους, με τη δικαιολογία ότι θα πάρουν τη θέση τους άλλοι, «λιγότερο ενταγμένοι» πρόσφυγες από τα νησιά. Τα επιχειρήματα του βιβλίου πραγματικά μας βοηθούν να καταλάβουμε ότι τέτοιες πρακτικές στοιβάγματος ψυχών είναι το νομοτελειακό αποτέλεσμα του θανατηφόρου συνδυασμού καταστολής και περικοπών στις κοινωνικές υπηρεσίες.

Σε ανακοίνωσή τους κατά την απεργία που προκήρυξε το ΣΒΕΜΚΟ ενάντια στις εξώσεις των προσφύγων, εργαζόμενες/οι που συμμετέχουν στον Συντονισμό Ενάντια στα Μνημόνια ανέφεραν στο ίδιο μήκος κύματος:

“Για ακόμα μια φορά οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται σαν αριθμοί και υπό το πρίσμα της «έκτακτης ανάγκης» χωρίς κανένα απολύτως σχεδιασμό και με το βλέμμα στραμμένο μακριά από τις ανάγκες τους για στέγαση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και εκπαίδευση. Την ίδια ώρα που το Υπ. Μεταναστευτικής Πολιτικής συντάσσει σχέδιο «Εθνικής Στρατηγικής για την Ένταξη», εξωθεί τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες σε καθεστώς αστεγίας”.

Ίσως το πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου είναι εκείνο με τίτλο «Η κρίση και οι κοινωνικές πολιτικές στέγασης στην Ελλάδα». Εδώ ο Κουραχάνης ανατρέχει στην εμφάνιση της οικονομικης κρίσης και των πολιτικών λιτότητας που ακολούθησαν για τη διάσωση των μεγάλων κεφαλαίων, επισημαίνοντας ένα διττό αρνητικό αντίκτυπο: αφενός τα στεγαστικά προβλήματα οξύνθηκαν (φτώχια και κοινωνικός αποκλεισμός, υλική αποστέρηση, στεγαστική επιβάρυνση των φτωχών νοικοκυριών), αφετέρου οι περιορισμένες κοινωνικές πολιτικές στέγασης (δημόσιες δαπάνες κτλ.) ατρόφησαν ολοκληρωτικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η κατάργηση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, που συρρίκνωσε τις προοπτικές διατήρησης αξιοπρεπών συνθηκών στέγασης και η υποβάθμιση των Κοινωνικών Ξενώνων, που παραμένουν απαρχαιωμένες δομές και πολλές φορές ακατάλληλες για διαβίωση.

Οι προηγούμενες εμπειρίες υποδοχής μεταναστών την δεκαετία του ‘90 από τον Πόντο, τις Βαλκανικές και Νοτιοανατολικές χώρες της Ευρώπης στις οποίες ανατρέχει ο Κουραχάνης, πιστοποιούν την πολιτική απροθυμία να μπουν οι ανάγκες των απλών ανθρώπων πάνω απο τα κέρδη των πλουσίων.

Ας αναλογιστούμε τις ομοιότητες μεταξύ των εξώσεων προσφύγων από το ESTIA και των ενοίκων της κοινωνικής πολυκατοικίας στην οδό Μπουμπουλίνας που είδαν τη στέγη τους να απειλείται, αλλά παράλληλα τα «πιλοτικά έργα βιτρίνας» των μεγαλοεμπόρων να χρηματοδοτούνται τροχάδην.2 Με άλλα λόγια, η πολιτική στέγασης προσφύγων δεν είναι διόλου καινούργια, αλλά ουσιαστικά η πάγια τακτική διαχείρισης των φτωχών. Όπου πρόσφυγες, συμπεραίνει, βλέπετε φτωχοί και αντίστροφα.

Η έρευνα, ωστόσο, δε μένει μόνο στις «υπολειμματικές» πρακτικες στέγασης, αλλά στρέφει το βλέμμα στον κόσμο που αντιστέκεται και παλεύει για να έχει σπίτι και αξιοπρεπή διαβίωση. Υπενθυμίζει ότι στα συντρίμμια του αποκλεισμού και της εξαθλίωσης που άφησαν στο πέρασμά τους οι πολιτικές λιτότητας, αναπτύχθηκαν κινήματα ενάντια στην εμπορευματικοποίηση της κατοικίας και την όξυνση των στεγαστικών ανισοτήτων, καθώς και το συγκλονιστικό κίνημα αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες.

Εν όψει της κλιμάκωσης της καταστολής στις προσφυγικές ροές που ετοιμάζουν Ευρωπαϊκή Ένωση και Κυβέρνηση, το βιβλίο του Νίκου Κουραχάνη έρχεται να εξοπλίσει τον/την αναγνώστη/τρια με ισχυρά επιχειρήματα για το πώς η μάχη για το δικαίωμα στη στέγαση για τους πρόσφυγες είναι ουσιαστικά και μάχη για κοινωνικές υπηρεσίες, ελεύθερη μετακίνηση και ανοιχτά σύνορα -μια μάχη που περνάει από ολόκληρη την εργατική τάξη που αναμετριέται σήμερα με μνημόνια και πολιτικές λιτότητας.

Σημειώσεις

1. Κωνσταντόπουλος, Μ. «Ασπίδα» απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/206213_aspida-apenanti-sta-anthropina-dikaiomata

2. https://tvxs.gr/news/ellada/antarsia-stis-geitonies-tis-athinas-na-min-ekkenosei-o-dimos-athinas-tin-koinoniki-polyk

2019 "Πολιτικές Στέγασης Προσφύγων. Προς την κοινωνική ενσωμάτωση ή την προνοιακή εξάρτηση;"