"Συναγωνιστές - Το ΕΑΜ και οι Εβραίοι της Ελλάδας"

Συναγωνιστές - Το ΕΑΜ και οι Εβραίοι της Ελλάδας
Ιάσονας Χανδρινός

Τιμή 20 ευρώ, 334 σελίδες
Εκδόσεις Ψηφίδες

Bιβλιοκριτική: Λέανδρος Μπόλαρης
Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο145, Μάρτης-Απρίλης 2021

Μ’ αυτό το βιβλίο ο Ιάσονας Χανδρινός διασώζει και αναδεικνύει µια σχετικά ξεχασµένη σελίδα της ιστορίας της Αντίστασης και της Αριστεράς. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδύεται το πανόραµα όχι µόνο της σχέσης των διωκόµενων Εβραίων µε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ αλλά και του ίδιου του ριζοσπαστικού χαρακτήρα της Αντίστασης.

Το πλαίσιο της ανάλυσης καθορίζει φυσικά το Ολοκαύτωµα των Εβραίων από τους ναζί που ξεκίνησε στην ανατολική Ευρώπη από το καλοκαίρι του 1941 µε µαζικές εκτελέσεις για να φτάσει στον επόµενο ενάµισι χρόνο στη φρίκη των στρατοπέδων «βιοµηχανικής δολοφονίας» όπως το Άουσβιτς. Ο αντισηµιτισµός ήταν η συγκολλητική ουσία του ναζιστικού κινήµατος που είχε καταλάβει το κράτος για να υπηρετήσει τα συµφέροντα του γερµανικού καπιταλισµού. Γι’ αυτό, όσο προχωρούσε ο Παγκόσµιος Πόλεµος και όσο οι αποτυχίες διαδέχονταν η µια την άλλη, οι ναζί κλιµάκωναν το διωγµό των Εβραίων.

Το Ολοκαύτωµα στην Ελλάδα έχει µείνει στην συλλογική µνήµη από τη τραγική µοίρα της µεγάλης κοινότητας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ή από τις σπαρακτικές φωτογραφίες της αρχής του «ταξιδιού» προς τα στρατόπεδα εξόντωσης της ιστορικής εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Όµως, το βιβλίο του Ι. Χανδρινού δεν είναι µια ιστορία αυτού του διωγµού. Είναι η πολύπτυχη ιστορία της σχέσης των Εβραίων µε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και το ΚΚΕ.

Η προκήρυξη που κυκλοφόρησαν τον Γενάρη του 1943 οι «εθνικοτοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ κατέληγε ως εξής: «Με οµαδικές διαµαρτυρίες, µεγάλες επιτροπές και γενικώτερες κινητοποιήσεις να µαταιώσουµε το ετοιµαζόµενο απαίσιο ‘πογκρόµ’. Να δώσουµε στέγη και καταφύγιο σε κάθε διωκόµενο Εβραίο. Να τσακίσουµε κάθε καταδότη Εβραίων».

Και τα λόγια γίνανε πράξη. Το ΕΑΜ έσωσε χιλιάδες Εβραίους «ένα σηµαντικό αριθµό από τους περίπου 8.000» που διασώθηκαν συνολικά, όπως αναφέρει ο συγγραφέας. Εκατοντάδες, παραπάνω από 600, εντάχτηκαν στις γραµµές του ΕΛΑΣ «στα έγγραφα του οποίου τα εβραϊκά ονόµατα αναγράφονταν για λόγους τιµής και υπερηφάνειας». ∆ίπλα σε «διάσηµες» περιπτώσεις όπως η φυγάδευση των ραβίνων των κοινοτήτων της Αθήνας και του Βόλου (και µαζί του τα 2/3 της κοινότητας) στις σελίδες του βιβλίου συναντάµε δεκάδες διαδροµές ανώνυµων Εβραίων που αποκτάνε όνοµα, ιδιότητες, έχουν ιστορία και δεν είναι «θύµατα», γίνονται αγωνίστριες και αγωνιστές.

Στις σελίδες του βιβλίου βρίσκουµε διαµάντια. Όπως τη µαρτυρία του «έφηβου τότε» Ζάκη Χατζή που δεκαετίες µετά έλεγε: «Το διαβατήριο ζωής τότε για κάθε διωκόµενο ήταν στα ανταρτοκρατούµενα από τον ΕΛΑΣ µέρη, να πεις ‘είµαι εβραίος’. Αν τις ίδιες λέξεις τις χρησιµοποιούσες σε οποιοδήποτε άλλο µέρος, στους ταγµατασφαλίτες ας πούµε, το αποτέλεσµα θα ήταν τα κρεµατόρια. Και αυτό δεν θα πρέπει να το ξεχάσει κανένας εβραίος».

Ένας άλλος εβραίος ανταρτοεπονίτης ο Ραφαήλ Σαµπετάι, θυµόταν, επίσης δεκαετίες µετά, ένα αντάρτικο εµβατήριο: «Πολύ ψηλά κι απ’ τους αστούς/πάνω από σύνορα και νόµους/περνώντας τους ωκεανούς […] ο Βούλγαρος µε το Ρωµιό/κι ο χριστιανός µε τον εβραίο/για ένα µεγάλο ιδανικό/της αδελφότητος τ’ ωραίο». Η µονάδα του ήταν το θρυλικό 54ο Σύνταγµα του ΕΛΑΣ στην περιοχή του Πηλίου, µια από τις δυο µονάδες µε το υψηλότερο ποσοστό Εβραίων και, καθόλου παρεµπιπτόντως, η µονάδα στην οποία εντάχθηκαν δεκάδες Γερµανοί αντιφασίστες φαντάροι.

Ο Ιάσονας θέτει ένα ερώτηµα στο βιβλίο. Τι είναι αυτό που κάνει ξεχωριστές ποιοτικά τις προσπάθειες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ από την ανάλογη δράση οργανώσεων όπως του Ε∆ΕΣ στην Αθήνα (πριν γίνει δωσιλογικός), της ΠΕΑΝ ή προσωπικοτήτων όπως ο Αρχιεπίσκοπος ∆αµασκηνός ακόµα και τον Α. Έβερτ, διοικητή της Αστυνοµίας Πόλεων, δηλαδή ενός στελέχους του δωσιλογισµού; Κι αυτοί έσωσαν Εβραίους (και έτσι σβήνεται βολικά το δωσιλογικό παρελθόν της ∆εξιάς στη σούπα της «εθνικής ενότητας»).

Το γεγονός ότι το ΕΑΜ διέθετε τη µαζικότητα και το έδαφος (Ελεύθερη Ελλάδα) να κάνει αυτή την προσπάθεια σε µαζική κλίµακα είναι η αρχή της απάντησης. Όµως, πιο σηµαντικό είναι αυτό που επισηµαίνει ο συγγραφέας. Οι δράσεις του ΕΑΜ, της Αριστεράς «δεν είναι συγκυριακές, αλλά συνιστούν ιδεολογική ‘επιταγή’ τόσο για τη βάση όσο και για την ηγεσία της οργάνωσης».

Όχι µόνο στη διάρκεια της Αντίστασης θα προσθέταµε. Από το 1918 και την ίδρυση του ΣΕΚΕ µε κορµό τη Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης µέχρι τη σύγκρουση µε τους «τριεψιλίτες» φασίστες που έκαψαν τον εβραϊκό συνοικισµό Κάµπελ στην ίδια πόλη το 1931, η αναµέτρηση µε τον αντισηµιτισµό αλλά και την καταπίεση εθνικών µειονοτήτων όπως οι Μακεδόνες, ήταν «επιταγή» για την Αριστερά και τους αγωνιστές της.

Γι’ αυτό το λόγο το «σώστε τους Εβραίους» ήταν τόσο ισχυρή «επιταγή». Ο συγγραφέας, σε δυο σηµεία του βιβλίου διηγείται -µε τεκµήρια- πως όταν στη διάρκεια εκκαθαριστικών επιχειρήσεών τους οι ναζί ανακοίνωναν στα χωριά ότι θα τα κάψουν αν δεν παραδώσουν Εβραίους ο µηχανισµός του ΕΑΜ απάντησε µε δικές του αφίσες που απειλούσαν µε άµεσο τουφεκισµό όποιον τολµήσει να το κάνει.

Το βιβλίο του Ι. Χανδρινού είναι πολύτιµο για µας σήµερα. Είναι συµβολή στον αγώνα ενάντια στο ρατσισµό που τρέφει τους φασίστες, τους νοσταλγούς της «Τελικής Λύσης». Αλλά είναι πολύτιµο και για έναν άλλο λόγο. Γιατί µας δίνει όπλα να υπερασπίσουµε την Αριστερά απέναντι σε µια συστηµατική ιδεολογική επίθεση από τη δεξιά και την άρχουσα τάξη µε αιχµή την κατηγορία ότι είναι «αντισηµιτική».

Αυτή την εκστρατεία την είδαµε να εκτυλίσσεται µε το πιο θεαµατικό και αποτελεσµατικό τρόπο στην Βρετανία. Ο Τ. Κόρµπιν ξηλώθηκε από την ηγεσία του Εργατικού Κόµµατος και διαγράφηκε από µέλος, ύστερα από µια βρόµικη εκστρατεία που τον κατηγορούσε ως «αντισηµίτη» επειδή σταθερά τασσόταν υπέρ των Παλαιστινίων κόντρα στις δολοφονικές, ρατσιστικές πολιτικές του κράτους του Ισραήλ.

Ο τύπος των Τόρυδων (της δεξιάς, της εστίας του πιο βορβορώδους αντισηµιτισµού στην Βρετανία και παντού) αγκαλιά µε το «ακραίο κέντρο» των Εργατικών, πέτυχαν τον στόχο τους. Τέτοιες φωνές ακούγονται και εδώ, πιο δειλά είναι αλήθεια, όταν η ριζοσπαστική Αριστερά τάσσεται υπέρ των Παλαιστινίων ή καταγγέλλει τον «άξονα» µε το κράτος-δολοφόνο του Ισραήλ.

Ας διαβάσουµε αυτό το βιβλίο λοιπόν, όχι µόνο για το χθες αλλά και για το σήµερα.

2021 "Συναγωνιστές - Το ΕΑΜ και οι Εβραίοι της Ελλάδας"