Η μετάβαση από τον φεουδαλισμό στον καπιταλισμό

14,84 (με ΦΠΑ)

Συγγραφέας: Συλλογικό
Μετάφραση: Γρεβενίτης, Παύλος
Εκδόσεις: Θεμέλιο
Σελίδες: 284
ISBN: 978-960-310-063-8

  • Προϊόν Συγγραφέας: Dobb, Maurice(
  • Προϊόν Συγγραφέας: Sweezy Paul
  • Προϊόν Εκδότης: Θεμέλιο

Περιγραφή

Τα δοκίμια που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκαν στα παρακάτω περιοδικά: η "Κριτική" του Σουήζυ και η "Απάντηση" του Ντόμπ στο Science and Society, άνοιξη 1950· η "Συμβολή στη συζήτηση" το Τακαχάσι στο Science and Society, φθινόπωρο 1952· το "Πρόσθετο σχόλιο" του Ντομπ και η "Δευτερολογία" του Σουήζυ στο Science and Society, άνοιξη 1953· το "Σχόλιο" του Χίλτον και το "Σχόλιο" του Χιλ στο Science and Society, φθινόπωρο 1953· οι "Μερικές παρατηρήσεις" του Λεφέμπρ στο La Peosee, Φεβρουάριος 1956· η "Ανασκόπηση της διαμάχης", του Προκάτσι στο Societa, XI, 1995· το δοκίμιο του Χίλτον "Καπιταλισμός - τι θα πει η λέξη", στο Past and Present, Φεβρουάριος 1962· το άρθρο του Χομπσμπάουμ "Από το φεουδαλισμό στον καπιταλισμό" στο Marxism Today, Αύγουστος 1962· το άρθρο του Ντομπ "Από το φεουδαλισμό στον καπιταλισμό" στο Marxism Today, Σεπτέμβριος 1962· το άρθρο του Μέρινγκτον "Πόλη και ύπαιθρος στη μετάβαση προς τον καπιταλισμό" στο New Left Review, No 93, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1975.

Επιπρόσθετες Πληροφορίες

Συγγραφέας

,

Εκδότης

Βιβλιοκριτική

Περιοδικό "Σοσιαλισμός από τα κάτω", τεύχος 83

Η Μετάβαση από τον Φεουδαλισμό στον Καπιταλισμό

Πολύπλευρη οπτική

Κυκλοφόρησε φέτος από την «Ιστορική Βιβλιοθήκη» του «Θεμέλιου» η τρίτη έκδοση του βιβλίου «Η Μετάβαση από τον Φεουδαλισμό στον Καπιταλισμό». Η πρώτη έκδοση είχε κυκλοφορήσει το 1982 και η δεύτερη το 2005. Γίνεται φανερό ότι το ενδιαφέρον για αυτό το παλιό βιβλίο είναι σήμερα μεγαλύτερο από την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε. Αυτό το γεγονός είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό αν πάρουμε υπόψη μας ότι το βιβλίο αποτελείται από συλλογή άρθρων που αναφέρονται σε ένα άλλο βιβλίο, τις «Μελέτες για την Ανάπτυξη του Καπιταλισμού» του Μορίς Ντόμπ, το οποίο είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στη Βρετανία το 1946. Γιατί τόσο ενδιαφέρον για ένα βιβλίο που η αφετηρία του έχει την ηλικία των παππούδων της σημερινής νεολαίας;

Μπορούμε να εντοπίσουμε τρεις παράγοντες που συντελούν σε αυτή την κατεύθυνση. Ο πρώτος είναι το αυξημένο ενδιαφέρον γενικά για τη μελέτη της ιστορίας. Μετά από δεκαετίες ξηρασίας όπου κυριαρχούσαν τα εθνικιστικά στερεότυπα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει κινητικότητα και αντιπαράθεση γύρω από τα ζητήματα της ιστορίας. Στο υπουργείο Παιδείας, η αρμοδιότητα για τα σχολικά βιβλία της ιστορίας έχει γίνει καυτή καρέκλα.

Ένας δεύτερος παράγοντας είναι το ίδιο το θέμα του συγκεκριμένου βιβλίου. Στη σημερινή κατάσταση, το ζήτημα της Μετάβασης από μια μορφή κοινωνίας σε μια άλλη προκαλεί από μόνο του το ενδιαφέρον. Το ερώτημα «πώς αλλάζουν οι κοινωνίες» απασχολεί όλο και περισσότερους ανθρώπους σε μια περίοδο που η σημερινή κοινωνία βρίσκεται σε κρίση.

Ο τρίτος παράγοντας έχει να κάνει με τη σκοπιά από την οποία αντιμετώπισαν αυτό το ερώτημα για το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό οι συγγραφείς του βιβλίου. Ρόντνι Χίλτον, Μορίς Ντομπ, Πολ Σουίζι, Κρίστοφερ Χιλ, Έρικ Χόμπσμπομ, … ο κατάλογός τους θυμίζει προσκλητήριο των μαρξιστών ιστορικών τουλάχιστο για τον αγγλοσαξονικό ακαδημαϊκό χώρο. Οι διαφορετικές απαντήσεις τους αποτέλεσαν μια από τις πιο σημαντικές διαμάχες γύρω από τη μέθοδο του Μαρξ και συγκεκριμένα γύρω από το ρόλο της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στην αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων και κατά προέκταση συνολικά της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα.

Αυτή η διαμάχη δεν ξεκίνησε με τον Ντομπ το 1946. Είχε προηγηθεί ο Ανρί Πιρέν το 1926 με το βιβλίο του «Οι Πόλεις του Μεσαίωνα» (έκδοση στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα το 2003). Και μετά τη διαμάχη Ντομπ – Σουίζι όπου παρέμβηκαν ο Χίλτον και οι άλλοι το 1976, ακολούθησε επόμενος κύκλος, γύρω από τις απόψεις του Ρόμπερτ Μπρένερ, και ο οποίος οδήγησε στο βιβλίο με τίτλο «The Brenner Debate» (Cambridge University Press, 1985).

Σε αυτή την πλούσια ανταλλαγή απόψεων, λοιπόν, μας βοηθάει να μπούμε η επανέκδοση στην οποία προχώρησε το Θεμέλιο. Για τον καθένα και την καθεμιά από εμάς που τοποθετούμε τον εαυτό μας στην Αριστερά και μάλιστα στην αντικαπιταλιστική αριστερά που υποστηρίζει ότι η κοινωνία αλλάζει με τον τρόπο που είπε ο Μαρξ, με επαναστάσεις, η συζήτηση αυτή έχει ξεχωριστή σημασία.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Κρις Χάρμαν, που δεν ήταν πανεπιστημιακός ιστορικός, αφιέρωσε μεγάλο μέρος από τις προσπάθειές του στην παρακολούθηση αυτής της διαμάχης. Παρά τα πολλά άλλα οργανωτικά και συγγραφικά καθήκοντα ενός επαναστάτη που ήταν υπεύθυνος και για τη βδομαδιάτικη έκδοση της εφημερίδας Socialist Worker στο Λονδίνο, ο Χάρμαν παρέμβηκε στη συζήτηση με ένα πολυσέλιδο άρθρο στο περιοδικό International Socialism (αριθμός 45, Δεκέμβρης 1989) και βέβαια στη συνέχεια μας άφησε το βιβλίο A Peoples History of the World, στο οποίο αντιμετωπίζει και τη μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό.

Ακολουθώντας τον Χάρμαν μπορούμε να συνοψίσουμε τις απόψεις σε δυο κατηγορίες. Η πρώτη στηρίζεται στους Πιρέν, Σουίζι και Βάλερστάιν και η δεύτερη στους Ντομπ και Μπρένερ. Η πρώτη δίνει έμφαση στους εξωγενείς παράγοντες που υπονόμευσαν τις φεουδαρχικές κοινωνίες, ενώ η δεύτερη υπογραμμίζει τις αλλαγές στο εσωτερικό της φεουδαρχικής δομής που οδήγησαν στην ανάδυση του καπιταλισμού. Και οι δυο πλευρές έχουν δυνατά σημεία που βοηθούν στην κατανόηση των συνθηκών της μετάβασης. Αλλά και οι δυο πάσχουν από αδυναμίες, ιδιαίτερα στον εντοπισμό των αλλαγών στις παραγωγικές δυνάμεις που έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των συνθηκών.

Ο Πιρέν αναδεικνύει το ρόλο του εξωτερικού εμπορίου στη Μεσόγειο και στις Βαλτικές χώρες για την εμφάνιση πόλεων στη φεουδαρχική Ευρώπη. Ο Ρήνος και ο Ροδανός έγιναν οι δυο ευρωπαϊκοί ποταμοί που ένωσαν αυτό το εμπόριο του βορρά και του νότου και άπλωσαν την ανάδυση των πόλεων και της τάξης των εμπόρων. Ο Βάλερσταϊν εντοπίζει την ίδια δυναμική δυο αιώνες αργότερα με την κατάκτηση των αποικιών στην Αμερική και την ώθηση του εμπορίου που ακολούθησε. Όμως η τάξη εκείνων των εμπόρων δεν είχε τη δυνατότητα να εξασφαλίζει με τις δικές της δυνάμεις την αναπαραγωγή του εμπορικού κεφάλαιου. Αυτό θα γινόταν μόνο με την εμφάνιση καπιταλιστικών σχέσεων στην ίδια την παραγωγή. Μέχρι τότε οι μεγάλες εμπορικές οικογένειες είχαν την τάση να ενσωματώνονται στη φεουδαρχική άρχουσα τάξη, είτε με γάμους ευγενών είτε εξαγοράζοντας φέουδα.

Ο Ντομπ δραπετεύει από αυτό το αδιέξοδο τονίζοντας ότι «δεν αρνούμαι καθόλου ότι η ανάπτυξη των πόλεων-αγορών και του εμπορίου έπαιξαν σημαντικό ρόλο επιταχύνοντας τη διάλυση του παλιού τρόπου παραγωγής. Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι το εμπόριο άσκησε την επίδρασή του στο βαθμό που επέτεινε τις εσωτερικές συγκρούσεις μέσα στον παλιό τρόπο παραγωγής» (σελ 87). Αυτές οι συγκρούσεις σύμφωνα με τον Ντομπ αφορούσαν τους μικροπαραγωγούς σε αντιπαράθεση με τους φεουδάρχες. Ωστόσο αυτό που λείπει από την ανάλυση του Ντομπ είναι οι εξελίξεις στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων και η συγκεκριμένη ανάλυση για τα απολυταρχικά καθεστώτα που μεσολαβούν ανάμεσα στην κρίση του φεουδαλισμού το 14ο αιώνα και στην επικράτηση του καπιταλισμού με τις αστικές επαναστάσεις από το 16ο αιώνα και μετά.

Στον επόμενο κύκλο αυτής της συζήτησης, ο Μπρένερ κλιμάκωσε την κριτική κατά των απόψεων για «εξωγενή» υπονόμευση του φεουδαλισμού, αλλά στένεψε ακόμη περισσότερο από τον Ντομπ τους ενδογενείς παράγοντες. Επέμεινε σχεδόν αποκλειστικά στο ρόλο της πάλης των τάξεων ανάμεσα στους αγρότες και τους φεουδάρχες, σε σημείο που να βλέπει την ανάδυση του καπιταλισμού μόνο στην αγροτική παραγωγή παραβλέποντας τη βιομηχανία και το εμπόριο.

Σωστά ο Κρις Χάρμαν στο κλείσιμο του άρθρου που αναφέραμε πιο πάνω τονίζει: «(Ο Μαρξ) στο Κεφάλαιο εντοπίζει τέσσερα στοιχεία στις απαρχές του καπιταλισμού: την ανάπτυξη του εμπορίου, τη χρησιμοποίηση μισθωτής εργασίας στη βιομηχανία, τον ξεριζωμό των αγροτών από τη γη και την πρωτόγονη συσσώρευση κεφαλαίου. Για τον Μαρξ, υπήρχε αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αυτά τα τέσσερα στοιχεία. Όλα ξεπήδησαν από τον τρόπο με τον οποίο η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μέσα στον φεουδαλισμό οδήγησε στην εμφάνιση νέων παραγωγικών σχέσεων, οι οποίες ήρθαν σε σύγκρουση με την παλιά κοινωνία όταν αυτή μπήκε σε κρίση. Αυτές οι νέες σχέσεις δεν εκτόπισαν τη φεουδαρχική εκμετάλλευση αμέσως, αλλά σήμαναν μια μεγαλύτερη ή μικρότερη μεταβατική περίοδο κατά την οποία εναλλάσσονταν διαστήματα συνύπαρξης ή ακόμη και συνεργασίας των παλιών και νέων εκμεταλλευτριών τάξεων με στιγμές σκληρών συγκρούσεων, επαναστάσεων και εμφυλίων πολέμων. Αυτή η οπτική επέτρεψε στον Μαρξ να δει ότι η αστική επανάσταση είχε επίκεντρο τις πόλεις αλλά και την ενίσχυσή της από τις αγροτικές εξεγέρσεις».

Έχουμε ανάγκη αυτή την πλούσια και πολύπλευρη οπτική περισσότερο παρά ποτέ για να κατανοήσουμε όχι μόνο την ιστορία και τις ρίζες των σύγχρονων κοινωνιών, αλλά και τις επαναστάσεις που μπορούν να αλλάξουν τον σημερινό πολύπλοκο και τόσο βαθιά βυθισμένο σε κρίση κόσμο.

http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=305