"Ο Μαρξισμός του Τρότσκι"

Ο Μαρξισμός του Τρότσκι
Ντάνκαν Χάλας

 

Τιμή 10 ευρώ, 168 σελίδες
Eκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο

Bιβλιοκριτική: Αλεξάνδρα Μαρτίνη
Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο138, Γενάρης-Φλεβάρης 2020

«Ζούμε σε μία περίοδο που οι εξεγέρσεις και τα κινήματα είναι στην ημερήσια διάταξη σχεδόν σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Ταυτόχρονα, ζούμε σε μία περίοδο όπου η συζήτηση για την στρατηγική και τις επιλογές της Αριστεράς –συνεπώς και την ιστορία της– αναζωογονείται διαρκώς. Σε τέτοιες συνθήκες το Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο προχωράει στην Τρίτη έκδοση του βιβλίου του Ντάνκαν Χάλας Ο Μαρξισμός του Τρότσκι», γράφει ο Λέανδρος Μπόλαρης στον πρόλογο της νέας έκδοσης που μόλις κυκλοφόρησε από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο.

Ο Λέον Τρότσκι είναι ο επαναστάτης του οποίου η ζωή και οι ιδέες θάφτηκαν κάτω από τόνους λάσπη που συσσωρευόταν από την σταλινική αντεπανάσταση. Μέχρι και την κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» τα έργα του ήταν απαγορευμένα.

Ο κύριος κορμός του βιβλίου, που κυκλοφόρησε πρώτη φορά στην Αγγλία το 1979, στην επέτειο της γέννησης του Τρότσκι, είναι μία ανάλυση –αλλά και κριτική– της θεωρητικής και πολιτικής κληρονομιάς του μεγάλου επαναστάτη. Ο Ντανκαν Χάλας (1925-2002), επαναστάτης ο ίδιος και ηγετικό μέλος του Socialist Workers Party στην Αγγλία, προσφέρει με το βιβλίο του έναν επαναστατικό οδηγό για τους αγώνες στο σήμερα.

Ο Τρότσκι ήταν πρωταγωνιστής στις μεγαλύτερες στιγμές της ταξικής πάλης. Πρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης στην πρώτη Ρωσική Επανάσταση του 1905 και ξανά πρόεδρός του το 1917, όταν οργάνωσε την κατάληψη της εξουσίας τον Κόκκινο Οκτώβρη. Ήταν ο οργανωτής του Κόκκινου Στρατού που τσάκισε την αντεπανάσταση και την ιμπεριαλιστική επέμβαση στα επόμενα χρόνια. Μαζί με τον Λένιν ήταν οι θεμελιωτές της Κομμουνιστικής Διεθνούς, του σχολείου και επιτελείου της επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής για τα κομμουνιστικά κόμματα που ιδρύονταν σε ρήξη με τις προδοσίες της σοσιαλδημοκρατίας.

Η συνεισφορά του δεν περιορίστηκε μόνο στη δράση αλλά και τη μαρξιστική θεωρία.

Η εισαγωγή του βιβλίου κλείνει με την παράγραφο «Ο Ισαάκ Ντόιτσερ περιέγραψε τον Τρότσκι στα τελευταία του χρόνια, σαν το ‘νόμιμο διάδοχο του κλασικού μαρξισμού’. Ήταν και με το παραπάνω. Αυτό είναι που κάνει τη σκέψη του Τρότσκι να αποκτάει σήμερα εκπληκτική επικαιρότητα».

Ο Τρότσκι έδωσε την τιτάνια μάχη για να υπερασπίσει την κληρονομιά της ρωσικής επανάστασης. Στη δεκαετία του ‘30 προσπάθησε να χτίσει ένα νέο επαναστατικό ρεύμα κόντρα στις προδοσίες του σταλινισμού και της σοσιαλδημοκρατίας.

Ήταν ο πρώτος που έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την φασιστική απειλή στην Γερμανία και διατύπωσε μια από τις πιο οξυδερκείς αναλύσεις για τη φύση του φασισμού σαν αντιδραστικού κινήματος. Και δεν έμεινε σ’ αυτό. Με όπλο την στρατηγική του ενιαίου μετώπου εξήγησε πώς η εργατική τάξη μπορεί να αποκρούσει τη φασιστική απειλή και να ανοίξει το δρόμο για τη δική της λύση στην κρίση του καπιταλισμού –την επανάσταση.

Το βιβλίο του Ντάνκαν Χάλας χωρισμένο σε πέντε μέρη, συνοψίζει τη δράση και το έργο του Τρότσκι μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο. Το πρώτο μέρος παρουσιάζει το κέντρο της πολιτικής κληρονομιάς του, τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης.

Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Τρότσκι αμφισβητεί την κυρίαρχη θεωρία της Δεύτερης Διεθνούς, ότι οι κοινωνίες έπρεπε πρώτα να περάσουν ομαλά από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό δίχως άλματα και συγκρούσεις. Ο Τρότσκι το κάνει αυτό αναλύοντας το ρόλο που έπαιξε η εργατική τάξη στη Ρωσία και βλέπει τη νίκη της επανάστασης στη νίκη αυτής της εργατικής τάξης που θα έπαιρνε της εξουσία για λογαριασμό της. ‘Όντως στην πιο καθυστερημένη χώρα της Ευρώπης η εργατική τάξη βρέθηκε να παίζει τον ηγετικό ρόλο στην επανάσταση. Ήταν ένα ιστορικό ατύχημα; Ο Τρότσκι εξηγεί πως η εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας είχε δώσει στη Ρωσία ένα ιδιόμορφο σχήμα: έναν συντριπτικά μεγάλο αγροτικό πληθυσμό και μία νέα εργατική τάξη στα τεράστια εργοστάσια της Πετρούπολης και της Μόσχας. Έτσι η εργατική τάξη, από όποιο σημείο και αν ξεκινούσε, δεν μπορούσε να σταματήσει στα μισά του δρόμου. Μετά την ανατροπή του Τσάρου δεν μπορούσε να επιστρέψει στο εργοστάσιο να συμβιβαστεί με το αφεντικό. Η επανάσταση θα ήταν «διαρκής».

Στη συνέχεια ο Χάλας παρουσιάζει τη μάχη του Τρότσκι ενάντια στην αναδυόμενη σταλινική γραφειοκρατία και για την υπεράσπιση της γνήσιας κληρονομιάς της Ρώσικης Επανάστασης. Ο συγγραφέας επισημαίνει σε αυτό το κεφάλαιο ότι «Ο Τρότσκι έκανε την πρώτη συγκροτημένη προσπάθεια να δώσει μία ιστορικο-υλιστική ανάλυση του σταλινισμού- της τελικής κατάληξης της Ρωσικής Επανάστασης. Οποιεσδήποτε κριτικές και αν μπορούν να γίνουν –και θα κάνουμε μία τέτοια κριτική εδώ– αυτή η ανάλυση υπήρξε το σημείο εκκίνησης για όλες τις μετέπειτα σοβαρές αναλύσεις από μια μαρξιστική σκοπιά».

Τα επόμενα δυο κεφάλαια ασχολούνται με δυο αλληλένδετες πλευρές της συνεισφοράς του μεγάλου επαναστάτη. Τη συμβολή του στην ανάπτυξη της επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής τόσο στα πρώτα χρόνια της Κομμουνιστικής Διεθνούς, όσο και στα επόμενα όταν χρειάστηκε να υπερασπίσει αυτή την κληρονομιά από τις επιλογές που έφεραν μεγάλες ήττες και χαμένες ευκαιρίες για το εργατικό κίνημα. Αλλά και τη σχέση ανάμεσα στην εργατική τάξη και το επαναστατικό κόμμα, «το ιστορικά καθορισμένο όργανο» με το οποίο η τάξη «φτάνει στην αυτοσυνείδησή της».

Το τελευταίο κεφάλαιο είναι μία κριτική ανάλυση της κληρονομιάς του Τρότσκι. Στην δεκαετία του ’30 ο Τρότσκι εξηγεί πως «ποτάμια αίματος χωρίζουν τον Σταλινισμό από τον Μπολσεβικισμό», παρ’ όλα αυτά διατήρησε την άποψη ότι η Σοβιετική Ένωση παρέμενε ένα «εκφυλισμένο εργατικό κράτος», επομένως αυτό που χρειαζόταν στην Ρωσία ήταν μία πολιτική και όχι μία σοσιαλιστική επανάσταση. Σε διάλογο και κριτική αποτίμηση αυτής της ανάλυσης ο Ντάνκαν Χάλας, αντιπαραθέτει μία διαφορετική ανάλυση, αυτήν του Κρατικού Καπιταλισμού στη Ρωσία, όπως διαμορφώθηκε από τον επαναστάτη Τόνι Κλιφ στο τέλος της δεκαετίας του ’40. Η Διεθνιστική Σοσιαλιστική Τάση που κομμάτι της είναι το ΣΕΚ, άρχισε να χτίζεται στη δεκαετία του 1950 γύρω από την ομάδα που είχε συσπειρώσει ο Τόνι Κλιφ, και σημείο αφετηρίας ήταν η θεωρία του κρατικού καπιταλισμού.

Ο Ντάνκαν Χάλας κλείνει το βιβλίο του με την εξής παράγραφο: «η κληρονομιά του αγώνα ολόκληρης της ζωής του Τρότσκι, που τα τελευταία χρόνια διεξάχθηκε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, είναι εξαιρετικά πολύτιμη. Για όλους εκείνους τους μαρξιστές για τους οποίους ο μαρξισμός είναι μία σύνθεση θεωρίας και πράξης, η κληρονομιά αυτή είναι σήμερα μία αναντικατάστατη συμβολή σε αυτήν την σύνθεση».

“Ο Μαρξισμός του Τρότσκι” είναι ένα βιβλίο που, χωρίς να προσπαθεί να αποσιωπήσει τα λάθη του Τρότσκι, συμπυκνώνει τις βασικές συνεισφορές του στην επαναστατική θεωρία. Για αυτό είναι ένα βιβλίο που χρειάζεται να διαβαστεί και αποτελεί χρήσιμο εργαλείο στις κρίσιμες μάχες του σήμερα!

2020 "Ο Μαρξισμός του Τρότσκι"