"Η σεξουαλικότητα στην Ευρώπη τον 20ο αιώνα"

Ένα παρελθόν κατά το οποίο στεριώθηκε ο νομικός καθορισμός της σεξουαλικής «κανονικότητας» και κορυφώθηκε η κρατική καταστολή και ποινικοποίηση οποιασδήποτε επιλογής ξέφευγε απ’ αυτήν την κανονικότητα. Χιλιάδες άνθρωποι φυλακίστηκαν, οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία, διώχθηκαν, διαπομπεύτηκαν λόγω της οποιασδήποτε διαφορετικότητάς τους ως προς το οικιακό ιδεώδες. Στον εικοστό αιώνα της «πολιτισμένης Δύσης» διαπράχθηκαν τα χειρότερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και σ’ αυτά, τα σεξουαλικά (και τα εν πολλοίς άμεσα δεμένα με αυτά ρατσιστικά) εγκλήματα πλειοψηφούσαν. Και μπορεί οι πολιτικές των φασιστικών καθεστώτων και του ναζισμού να ήταν το αποκορύφωμα αλλά και οι πολιτικές των «δημοκρατικών» κρατών, όπως και του σταλινισμού, που διέλυσε όλη την πρωτοπόρα νομοθεσία των μπολσεβίκων, ήταν προς την ίδια ακριβώς κατεύθυνση. Από τις βίαιες κρατικές παρεμβάσεις ως τις ψευδοϊατρικές θεωρίες της ευγονικής, τις εξαπλωμένες σ’ όλη την Ευρώπη, που αποτέλεσαν το προκάλυμμα για την κατακρεούργηση εκατομμυρίων ανθρώπων που μετατράπηκαν σε πειραματόζωα ή απλά κρίθηκαν ακατάλληλοι για να αναπαραχθούν – και όχι μόνο μέσα στα ναζιστικά στρατόπεδα.

Το βιβλίο φτάνει ως την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, αφού την αφήγηση της εργαλειοποίησης του HIV/AIDS για την επίθεση στα σεξουαλικά δικαιώματα ακολουθεί η προσέγγιση νέων ερωτημάτων που άνοιξαν στο ερευνητικό πεδίο της σεξουαλικότητας δύο σημαντικά ιστορικά γεγονότα: η κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ και η μαζική είσοδος στην Ευρώπη του 21ου αιώνα μεταναστών και μεταναστριών από ισλαμικές χώρες.

Σημαντική επισήμανση στο σχετικό κεφάλαιο είναι οι κίνδυνοι που προκύπτουν από τον αυτοπροσδιορισμό των κρατών της Δύσης ως υπερασπιστών των σεξουαλικών δικαιωμάτων ενάντια στην «πολιτισμική καθυστέρηση» που επέφεραν «ο κομμουνισμός και ο ισλαμισμός»: Αυτός ο αυτοπροσδιορισμός ενισχύει τους πολιτικούς και οικονομικούς εκβιασμούς προς τις χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ, τις ρατσιστικές πολιτικές απέναντι σε μετανάστες/στριες και πριμοδοτεί ακόμα και τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις της Δύσης. Ενδεικτικά τα παραδείγματα των πολέμων στο Κουβέιτ και στο Αφγανιστάν.

Όμως, ο 20ος αιώνας είναι αναμφισβήτητα και ο αιώνας της πάλης για τη σεξουαλική απελευθέρωση. Όλα όσα σήμερα θεωρούνται ως αδιαπραγμάτευτα κεκτημένα, αποτέλεσαν στόχους πολύπλευρων αγώνων. Αγώνων που την κορύφωσή τους παρακολουθούμε στην αφήγηση για τον μακρύ Μάη του ’68, από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και ως το τέλος της επόμενης, ενάντια στις προσπάθειες κυβερνήσεων και εκκλησίας για την επιβολή του συντηρητισμού κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ενός συντηρητισμού που, όπως υποστηρίζει η συγγραφέας, εκμεταλλευόμενος και την ψυχολογική ανάγκη των ανθρώπων να ξεπεράσουν το σοκ της μαζικής βίας των παγκόσμιων συρράξεων, προσπαθούσε να επιβάλλει την επιστροφή στην οικιακότητα, στο «ήσυχο λιμάνι» της πυρηνικής οικογένειας, την επιστροφή των γυναικών στο σπίτι και στο πρώτιστο καθήκον τους, την μέγιστη αναπαραγωγή του έθνους. Οι ακτιβίστριες και οι ακτιβιστές της περιόδου, συχνά ανακαλύπτοντας τον αντικαπιταλισμό και τη σεξουαλική ριζοσπαστική παράδοση του Μεσοπολέμου, πάλεψαν για να αλλάξουν νόμους, συμπεριφορές και πρακτικές, να αλλάξουν την ίδια την ηθική του σεξ.

Η ιστορική μεταβλητότητα των νομοθεσιών και των εννοιών - όχι μόνο της σεξουαλικής επιλογής και ταυτότητας αλλά και της ίδιας της φύσης της επιθυμίας και της ευτυχίας - αναδεικνύεται μέσα από ένα πολυποίκιλο πραγματολογικό υλικό. Για τις μάχες που δόθηκαν για την ισοτιμία των φύλων. Για την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, της αντισύλληψης, της έκτρωσης. Για τη διαδρομή της πορνείας από το ρόλο της ως απροκάλυπτο συμπλήρωμα του γάμου έως τα ζητήματα που αναδεικνύονται σήμερα σε σχέση με τη σεξεργασία. Για το προγαμιαίο σεξ αλλά και την αυξανόμενη σημασία του μη αναπαραγωγικού σεξ στο γάμο. Για την πορνογραφία. Αλλά και για τις θεωρίες της ευγονικής, που με διάφορους τρόπους φτάνουν ως τις μέρες μας. Για τη σχέση της εκκλησίας με το ναζισμό, τα σεξουαλικά σκάνδαλα στους κόλπους της και την αυξανόμενη απόρριψη της εκκλησιαστικής ηθικής παρά τις δήθεν εκσυγχρονιστικές προσπάθειές της για να ανακτήσει την παλιά της αίγλη στον έλεγχο της σεξουαλικότητας.

Με βάση τα προηγούμενα, θα λέγαμε ότι πρόκειται πράγματι για ένα ενδιαφέρον και χρήσιμο ανάγνωσμα. Η ανάλυση, όμως, της Χέρτζογκ έχει και μεγάλες αδυναμίες. Η περιγραφή μιας διαδρομής που όχι μόνο δεν είναι ευθύγραμμη, αλλά, αντίθετα, είναι μια σύνθετη διαδρομή με συνεχή πισωγυρίσματα και οι κατακτήσεις αποδεικνύονται συνεχώς ευάλωτες και επισφαλείς, θέτει τα ερωτήματα που έχει να αντιμετωπίσει κάθε ιστορικός: τι είναι αυτό που οδηγεί στην ιστορική αλλαγή, εν προκειμένω στη σφαίρα της σεξουαλικότητας; Ποιος συνδυασμός παραγόντων οδηγεί στη μετατόπιση των σεξουαλικών πολιτισμικών δεδομένων είτε προς πιο φιλελεύθερες-προοδευτικές είτε προς πιο συντηρητικές κατευθύνσεις; Μπορούμε να φτάσουμε ποτέ σε μια πραγματική και μόνιμη σεξουαλική απελευθέρωση; Με άλλα λόγια, οδηγούμαστε στα ερωτήματα των αιτίων και των ερμηνειών.

Απέναντι σ’ αυτά τα ερωτήματα, από το βιβλίο όχι μόνο απουσιάζει μια συνολική εξηγητική βάση για τη σεξουαλική καταπίεση αλλά αντίθετα, υποστηρίζεται σθεναρά ότι οι αιτιότητες είναι διαφορετικές σε κάθε ιστορική περίσταση. Έτσι, όμως, η συγγραφέας καταλήγει σε αναλύσεις διαστρεβλωτικές, καθώς μετατρέπει φαινόμενα ή αποτελέσματα σε αίτια. Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα η θέση της για το ότι η σεξουαλική απελευθέρωση ωθείται από τον ίδιο τον «καταναλωτικό καπιταλισμό», επειδή οδηγεί σε μια συνεχώς ογκούμενη και με τεράστια κέρδη βιομηχανία της πορνογραφίας. Ή, αλλού, ασπαζόμενη τις θεωρίες για την Πατριαρχία, μιλά για την αμφίσημες ή και επιζήμιες για τις γυναίκες σεξουαλικές ελευθερίες που κατακτήθηκαν στην περίοδο του Μάη του ’68 κι ακόμη χειρότερα, ότι αυτές οι σεξουαλικές ελευθερίες έγιναν αιτία μιας πλατιάς δυσφορίας ή, στην καλύτερη περίπτωση, αμφίθυμης στάσης απέναντί τους, με αποτέλεσμα να πυροδοτήσουν το σεξουαλικό συντηρητισμό που ακολούθησε.

Για να αποφύγουμε αυτά τα μπερδέματα του βιβλίου χρειαζόμαστε ως απαραίτητη βάση τη μαρξιστική ανάλυση για το γιατί η σεξουαλική καταπίεση είναι συνυφασμένη με τη λειτουργία του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος, για το ρόλο της πυρηνικής οικογένειας στην αναπαραγωγή, για το ρόλο της κυρίαρχης ιδεολογίας, για τη δύναμη των κινημάτων με ραχοκοκαλιά την εργατική τάξη και την επαναστατική προοπτική ως τη μοναδική ρεαλιστική λύση για τη σεξουαλική απελευθέρωση. Έτσι όπως έχουν αναλυθεί σε πολλές σελίδες αυτού του περιοδικού.